رستاخیز جان ادبیات ؛ فرهنگ و رسانه

معرفی کتاب

از مجموعه آثار منتشر شده از آوینی، “رستاخیز جان” ششمین است. کتاب، همچون بیشتر کتب شهید، مجموعه ای است از مقالاتِ گردآوری شده؛ البته با موضوعات هنر، ادبیات و فرهنگ. مقالات کتاب در چهار بخش دسته بندی شده است.

سه مقاله اول بخش نخست، در نسبت ادبیات با حقایق و وقایع بیرونی و وابستگی و تعهد به آنهاست (تعهد بدون هرگونه بار ارزشی). در مقاله بعدی، آوینی مطالبی را درباره تاجیکستان (که آن روزها تازه از قید حکومت کمونیستی رها شده بود)، تمدن ایران، نوروز و برخی آداب و سنن ایران نگاشته است. و آخرین مقاله این بخش پاسخی است به ژاژخایی شخصی درباره خط فارسی.

در بخش دوم، سه مقاله با موضوع فرهنگ و هویت گرد آمده که به جز مقالۀ آخری، نگاه تئوریک غالب است. این سه مقاله به نوعی تضادهای مبتلابه مباحث فرهنگی (چه در سطح نظری و چه در سطح مصداقی) را به طرح و بحث می گذارد.

و اما بخش سوم. سه گانه ای زیبا درباره ویدئو و ماهوارهاست. مطلب اول گفتگویی است نسبتاً مفصل با نشریه فارابی با عنوان “ویدئو در برابر رستاخیز تاریخی انسان” و مطالب بعدی مقالاتی است درباره ویدئو و ماهواره. به نظر می رسد خلاصه کلام سید مرتضی در این مطالب دو چیز است:
1ـ بی خاصیتی و بی اثری روش های سلبی و منع محور در مبارزه با تهاجم فرهنگی و دفاع از فرهنگ و ارزش های داخلی.
2ـ توان بالقوه فرهنگ ایرانی اسلامی در دفاع از خود و مواجهه با تهاجم بیگانه، ضرورت فعال بودن به جای انفعال و استفاده از ظرفیت های داخلی.
البته در گفتگوی ذکر شده، شهید مباحث نظری جالبی را درباب فرهنگ، تفریح، اوقات فراغت و تفاوت ماهوی تلویزیون، سینما و ویدئو طرح می کند. آن موقع (یکی دوسال اول دهه 70 شمسی) زمانی است که تازه ویدئو قانونی اعلام شده است و مباحثی همچون تهاجم فرهنگی تازه مطرح شده است. به گمان من این سه گانه جزء کاربردی ترین و ملموس ترین مباحث طرح شده در بین آثار آوینی است که خواندن آن نه تنها مفید، بلکه برای مدعیان “کار فرهنگی در سپهر فکری انقلاب اسلامی” از ضروریات ابتدایی است. گرچه مهم ترین مصداق ذکر شده (ویدئو) الآن چندان موضوعیتی ندارد، اما ریشه بحث و نوع نگاه آوینی به موضوع بسیار ویژه و دقیق است. در همین گفتگوست که آوینی از کامپیوتر با عنوان “بت بزرگ” یاد می کند و آن را خطرناک تر از ویدئو برمی شمرد؛ البته نه از باب اخلاق ظاهری، که از باب حقیقت دین. و باز البته توصیه اش تسخیر این مظاهر تمدن تکنولوژیک است.

در بخش چهارم، مقاله ای با موضوع خطر مرگ تئاتر و انفصال آن از مردم آمده است و سپس مقاله ای از اولین شماره نشریه سوره در سال 1368، در تبیین پیام امام خمینی ـ قدّس سرّه ـ به هنرمندان ذکر شده است.